مهمانان سرخ‌رنگ سفره‌های نوروزی
عصر جنوب – asrejonoob.ir: خوزستان در روزهای پایانی هر سال ،مهمانانی دوست‌داشتنی از کاشان و قم دارد؛ مهمانانی که اردیبهشت هر سال متولد می‌شوند تا برای روزهای آخر اسفند ماه، سفری طولانی را پشت سر بگذارند تا هنگام ترکیدن توپ تحویل سال جدید در کنار هفت سین سفره نوروزی به عنوان یک نماد زنده و پویا خوشحالی مردم و به خصوص کودکان را دوچندان کنند.
پدربزرگ می‌گوید جنب و جوش‌ها و رفت و آمدهای خستگی‌ناپدیر این مهمان قرمز کوچولوی سفره نوروزی نماد شور، سرزندگی و برکت است. سبزه، سماق، سمنو، سیب، سرکه، سیر، سنجد و سکه اجزای جدانشدنی و دیرینه سفره نوروزی «هفت‌سین» ایرانیان هستند و خرید و فروششان هر سال در سراسر کشور طبیعی و اجتناب‌ناپذیر است اما کودکی که گوشه چادر مادرش را با سماجت می‌کشد تا برایش چرایی خرید آینه، گل و ماهی قرمز که سین ندارد را توضیح بدهد، گفت‌و‌گوی جالبی را بین حاضران در محل فروش اقلام نوروزی به راه می‌اندازد؛ خانم پا به سن گذاشته‌ای با لحن جنوبی شیرینش به کودک می‌گوید: «مرد و زن نداره پِسِرُم، پیر و جِوون هم نداره، آداب عید باید به رسم قِدیمی‌ترا ادامه پیدا کنه باید سفره هفت‌سین تِمام و کمال چه با سین‌هاش چه بی‌سین‌هاش چیده بشه و تا آخِرین روز عید پهن بمونه. ماهی قرمز فقط برای خوشکلی نیست. ما ایرانیا مهمان‌نوازیم. تا آخرین لحظاتی که ای ماهی کوچولو مِهمون سفره‌هامونه آبشو عوض می‌کنیم، بهش غذا می‌دیم، سیزده هم که به‌در شد، میندازیمش توی حوض که دوستای جدید پیدا کنن و توی یک حوض بزرگ تر با دوستای جدیدشون بازی کنن. » قدیمی‌ها بیراه نگفته‌اند. هر یک از اجزای سفره نوروزی ایرانیان به نوبه خود بر زیبایی این «خوان نوروزی» می‌افزاید.
داستان‌های شنیدنی از ماهی قرمز کوچولو
حضور ماهی قرمز در سفره هفت سین قدمت زیادی دارد، حتی گفت و گو در این باره به فضای اینترنت هم کشیده و پا را فراتر از سفره نوروزی گذاشته است. این موجود زنده پرجنب‌وجوش نماد برج «حوت» یا «برج ماهی» در «گاه‌شماری شمسی برجی» است که سال‌ها در ایران رواج داشته است.
در برخی از کتاب‌های ایران باستان مثل کتاب پهلوی «بندهش» نام پهلوی این برج‌های دوازه‌گانه آمده است و نام برج دوازدهم سال «ماهی» یا «دو‌ماهی» نوشته شده است.
در فرهنگ ایران «ماهی قرمز» به عنوان نشانه‌ای از «برج حوت» بر روی بسیاری از آثار برجای‌مانده از دوره‌های مختلف تاریخی مثل دوره ساسانی در ارتباط با نوروز و سال نو دیده می‌شود.
ایرانیان ماهی قرمز را در ظرف‌های شیشه‌ای در کنار سوسن و سنبل و سبزه و قرآن هنگام نو شدن سال بر سر سفره نوروزی می‌گذارند تا سال از «برج حوت» به «برج حمل» تحویل شود.
ماهی قرمز در تاریخ باستان ایران ریشه دارد
برخی کتابخوان‌ها نیز سرخی ماهی قرمز را با اشاره به جامه حاجی فیروز، سیب سرخ و سرخی آتش چهارشنبه‌سوری به ریشه‌دار بودن ماهیتِ نماد شناسی آیینی در تاریخ باستان ایران ربط می‌دهند و معتقدند رسمِ گذاشتن ماهی قرمز بر سر سفره نوروزی ایرانیان ریشه‌ای کهن و هزاران ساله دارد که در رسوم دیگر ملت‌ها به چشم نمی‌خورد و مصداقش در آثار هنری هنرمندان معاصر نیز قابل مشاهده است که علاوه بر شواهد دیگر بر ایرانی بودن این سنت زیبا دلالت می‌کند. هرچند باید شیوه نگهداری از ماهی‌های قرمز کوچک را نیز به مردم آموخت تا از مرگ و میر آنها جلوگیری شود.
سفر ماهی های قرمز عید
این مهمان عزیز که نماد زندگی است، نمی‌تواند مهمان دائمی خوزستانی‌ها باشد و مدت زمان زیادی به زندگی در اینجا ادامه بدهد. زیرا با آب و هوای گرم جنوب سازگاری ندارد. به همین خاطر برخی عمده‌فروشان با خرید از خارج از استان خرده‌فروشان ماهی قرمز اهواز را تأمین می‌کنند.
هوشنگ که در حیاط بزرگ یک خانه قدیمی در حوضچه‌های نسبتاً بزرگ ماهی‌های قرمز کوچک و بزرگ و گلدفیش نگهداری می‌کند، به تنهایی حدود ۳ هزار خرده فروشی را تامین می‌کند. مشتریان خرده‌فروشش در گروه‌های سنی مختلفی هستند اما در بین آنان کودکان ۱۰ تا ۱۵ ساله بیشتر به چشم می‌خورد. خرده‌فروشان با اینکه ماهی‌ها را با قیمت ثابتی می‌خرند به گفته هوشنگ قیمت فروش عمده‌شان از ۱۸۰۰ هزار تومان گرفته تا ۲۸۰۰ تومان متفاوت است در بازار به مشتری‌ها به هر قیمتی که بخواهند تک فروشی می‌کنند. در واقع نه نظارتی بر قیمت‌ها هست و نه بازار گرم هر ساله ماهی قرمز عید سر و سامانی دارد.
هوشنگ که ۵ سال است در تجارت ماهی قرمز و حتی بنا بر ادعای خودش شناخت سلامت و بیماری ماهی قرمز و گلدفیش تجربه کافی دارد ۲۰ نفر عمده‌فروش ماهی قرمز معرفی می‌کند. این در حالی است که برخی از خرده‌فروشان بازار نادری و یکی از کارشناسان امور بازرسی و کنترل سلامت آبزیان ادعا می‌کنند دو گروه بیشتر نیستند که بازار عمده‌فروشی ماهی قرمز را قرق کرده و در کنترل کامل خودشان در آورده‌اند. با این حال به نظر می‌رسد ادعاهای هوشنگ و دیگر عمده‌فروشان به واقعیت نزدیک‌تر است.
ماهی قرمز در بازار خوزستان قیمت مشخصی ندارد
در این بین که بازار فروش ماهی قرمز عید گرم و پررونق است، نمی‌توان گلایه مردم از بی سر و سامانی قیمت‌ها را نادیده گرفت. در اهواز در چند کانون اصلی از جمله بازار امام(ره)، چهارراه نادری، بازار کیان و خیابان ۲۴ متری ماهی قرمز عید تک فروشی می‌شود؛ از ۳ عدد هزار تومان گرفته تا دانه‌ای ۲ هزار تومان و تنها دلیل این نوسان قیمت گلدفیش بودن ماهی است که نوع پرفروش‌تر و جذاب‌تری برای مردم است و ماهی‌های قرمز کوچکی که به خاطر ترس از روی آب آمدن از نور آفتاب و خوردن سبوس بی‌بهره مانده‌اند و به اندازه کافی بزرگ نشده‌اند نیست. بلکه بی‌نظارتی دستگاه‌های اجرایی است که به گفته مدیرکل اداره کل دامپزشکی استان خوزستان حتی با ارائه پیشنهادها و مکاتبات از جانب این ارگان باز هم شهرداری کلانشهر اهواز ترتیب اثری نداده است و همچنان بازار گرم ماهی عید نوروز مردم اهواز از بی سر و سامانی و بی‌مسئولیتی رنج می‌برد.
«مصطفی کنارکوهی» به خبرنگار همشهری می‌گوید: به شهرداری پیشنهاد دادیم یک مکان مشخص برای تمرکز و سازماندهی بازار ماهی قرمز در نظر بگیرد تا نظارت های بازرسان دامپزشکی با تمرکز و دقت بیشتری صورت بگیرد. در حال حاضر هیچ نظارت دقیقی نمی‌توان بر عمده‌فروشان و خرده‌فروشان کلانشهری چون اهواز داشت. جز یکی دو مورد از قبل شناخته شده.
او می‌گوید: پیشنهاد دادیم با نصب بنر با محتوای فروش مجاز و مورد تایید اداره کل دامپزشکی اقدام به فروش ماهی قرمز کنند تا مشکلات بیماری آبزیان و پوستی برای ماهی قرمز و مردم ایجاد نشود. البته کنارکوهی می‌گوید: مردم مطمئن باشند مبدأ پرورش ماهی‌های قرمز در کاشان و قم و حتی تهران تحت نظارت‌های دقیق بازرسان مربوطه دامپزشکی است و با نمونه‌برداری‌های دقیق و به موقعی که صورت می‌گیرد هیچ گونه جای هیچ نگرانی در زمان توزیع در خصوص صحت سلامتشان وجود ندارد. اما مدیرکل اداره کل دامپزشکی خورستان به برخورد با متخلفان در این صنعت اشاره‌ای نمی‌کند و این ارگان هم مانند سایر ارگان‌های ذی‌ربط که نظارت بر قیمت‌ها و گران‌فروشی از وظایفشان است متخلفان را به حال خود رها کرده‌اند و مردم هم در گیر و دار گرفتاری های معیشتی‌شان برای گزارش تخلفات زمان و حوصله لازم را ندارند.
مهمان سفره‌های نوروزی در دل کارون
در این میان، یکی از عمده‌فروشان با اشاره به ورود بیش از ۱۰ هزار از هر چهار نوع ماهی عید سفره نوروزی به طور جداگانه به واسطه هر یک از ۲۰ گروه عمده‌فروشان رقم چشمگیری را در مجموع رقم به خبرنگار همشهری اعلام می‌کند. همه این مسافران تا آخرین روزهای پایانی اسفند ماه مهمان سفره‌های نوروزی مردمند و بقیه به کارون سپرده می‌شوند.
نویسنده: امل درویش